Definities
Overzicht en discussie

Foto: (C) Light Rail Atlas/Rob van der Bijl
Michigan City (Indiana, VS), 8 augustus 2007

Geen light rail, maar toch gaat deze trein van de 'South Shore Line' (van Chicago naar South Bend) als een 'tram' door de straten van downtown Michigan City.

Definities blijken veel discussie op te roepen. Klik hier om meteen naar de discussiebijdragen aan de onderkant van deze pagina te gaan. Ondertussen lijkt de term 'light train' in Nederland goed ingeburgerd, met de nadruk op 'in Nederland', want de term roept buiten ons land nog steeds verbazing op; het polderengels is vaak niet te begrijpen. Onze Amerikaanse collega's moeten glimlachen, voor hun is een 'light train' iets dat op een kermis rijdt, of een speelgoedachtige treintje in een pretpark.

Verzamelnaam

Foto: (C) Light Rail Atlas/Rob van der Bijl
Sacramento (USA), zomer 1994

Het Amerikaanse begrip 'Light Rail' is een verzamelnaam voor verschillende vervoertechnieken die tussen tram en trein in zitten. Het materieel is licht en heeft altijd een tramachtig karakter. Maar het is wel in staat om - net als de trein - langere afstanden te maken dan de tram. Met Light Rail worden de voordelen van tram en trein gecombineerd en de nadelen vermeden. De relatief kleine halteafstanden van Light Rail maken een meer verfijnde stedenbouwkundige ontwikkeling mogelijk. Daarnaast biedt de aanleg van Light Rail in een bestaande stad kansen om de kwaliteit van de openbare ruimte op te voeren.
De laatste jaren wordt dan ook veel gesproken over Light Rail. Zo betoogt M.G. van den Heuvel in zijn in november 1997 verschenen proefschrift 'Openbaar Vervoer in de Randstad' dat met Light Rail een aantal van de mobiliteitsproblemen waar Nederland mee worstelt, kan worden opgelost. Volgens Van den Heuvel juist vanwege die combinatie van tram- en treinvoordelen.

Verschillen

Iedereen kan een bus van een trein onderscheiden. Maar wie geen specialist is, zal het moeilijk vinden de fundamentele verschillen tussen tram, sneltram, metro, trein en bus te benoemen. Om een antwoord te kunnen vinden op de vraag hoe alle reizigers op de meest doelmatige manier vervoerd kunnen worden, zijn die verschillen in karakteristiek tussen de vervoertechnieken echter van groot belang.
De trein heeft een eigen baan en bestaat uit zwaar materieel dat hoge snelheden kan bereiken en een grote capaciteit bezit. Maar de trein trekt langzaam op en heeft een grote boogstraal, en de eigen baan is duur. Daarom is een trein lang niet overal een geschikt vervoermiddel. De tram is veel flexibeler, maar wordt bij lange afstanden te weinig comfortabel en te langzaam.

Trein?

Foto: (C) Light Rail Atlas/Rob van der Bijl, Doetinchem 21 juni 2004

Volgens Marnix Bruggeman passen projecten waarin licht spoorwegmaterieel op (lokaal)spoorlijnen wordt ingezet echter niet binnen definities van Light Rail. Naar aanleiding van het project in de Gelderse Achterhoek - aanvankelijk aangeduid als IGO+ - schrijft Bruggeman in het tijdschrift Personenvervoer van juni 1998 namelijk het volgende:
"De benaming 'light rail' is in de letterlijke zin van 'licht materieel' correct. Van een echt light rail-concept waarbij sprake is van verknoping van spoorlijnen, tramlijnen en niet meer gebruikte sporen is in de Achterhoek echter geen sprake. Het enige light rail-element is de voorgenomen opening van een nieuwe halte in Winterswijk bij het Beatrix Ziekenhuis. Niettemin noemt Verkeer en Waterstaat IGO+ als één van de zes experimenten met light rail, naast RandstadRail (Den Haag/Rotterdam), Randsstadspoor Utrecht, KAN (Knooppunt Arnhem - Nijmegen), Rijn-Gouwe (tram-trein Katwijk - Leiden - Alphen) en Zuid-Limburg."

Train?

Talent van de EuregioBahn,
geprojecteerd in de openbare ruimte van Aken (Peter Strasse)

Begin 2001 suggereert Frans Blanker aan LRA om het begrip 'Light Train' in de discussie te betrekken. Blanker is destijds intensief betrokken geweest bij het project in de Achterhoek. Light Rail is daar inderdaad eerst en vooral een lichte trein op het spoor.
Toch lijkt hier het kind met het badwater te worden weggegooid. Ook bijvoorbeeld de lichte treintjes van Syntus in de Achterhoek zouden als echte Light Rail daadwerkelijk kunnen worden geïntegreerd in de openbare ruimte. Het plan van Aken kan hier als voorbeeld dienen.

Tram

De belangrijkste eigenschappen van Light Rail, zoals licht, relatief simpele baan, eenvoudige exploitatie, desgwenst integreerbaar met het gewone verkeer, etc. gelden ook voor een tram. Met andere woorden, tram is een vorm van Light Rail.

Light Rail

Foto: (C) Light Rail Atlas/Rob van der Bijl
Aigle (CH), 19 augustus 1999

Niet elke Light Rail is echter een tram. Als een trein licht is uitgevoerd, eenvoudig wordt bediend, en tot op zekere hoogte in de openbare ruimte en het gewone verkeer is opgenomen, dan is er zeker sprake van een vorm van Light Rail. Vanoudsher is dit soort Light Rail te vinden in Zwitserland, Amerika en Japan. Aken (gepland) en Zwickau (gerealiseerd) daarentegen vormen actuele voorbeelden in Duitsland.

Discussie

Doorsnede van het stadstraject in Zwickau:
combinatie van RegioSprinter en stadstram

Velen schreven ons de afgelopen jaren over de definitiekwestie. Hieronder hun mails.

Dieke Nederbragt
Beste Rob,
Vanuit mijn werk heb ik met het spoor te maken en ben ik op dit ogenblik veel met RandstadRail in Den Haag bezig. Van hieruit merk ik dat de term light rail te pas en te onpas gebruikt wordt. Vandaar dat ik jullie discussie over de naamgeving in de light rail atlas een interessante vind. De naam sneltram vind ik echter weer te veel op de tram slaan en past niet met het RET materieel op de RandstadRail. De naam tramtrein is wat dat betreft veel beter maar is geen term die sprekend is.
In het kader van de discussie wil ik een voorstel toevoegen. RandstadRail is wettelijk een lokaalspoorweg, een lichte infra die als spoorweg beveiligd is en vergelijkbaar met de metro. Anderzijds is het materieel geschikt om als tram in de stad te rijden op de tramspoorweg. Als we lokaalspoorweg en tramspoorweg samenvoegen krijg je 'lokaalspoortramweg'. Het is wel een lange naam maar hij is wel sprekend en ligt gemakkelijk in het gehoor. Is dit wat om aan de discussie toe te voegen.
Dieke Nederbragt

Michiel van Bokhorst
Beste Lightrail Atlas,
Ik las het stuk over definities van tram, trein, lightrail etc. Allereerst de opmerking dat lightrail aan elkaar is geschreven door Stichting Nederlands. Dit is correct, light rail is fout gespeld. Zie ook de website van Van Dale. Die geeft wel een interessante definitie voor lightrail:
light·rail (de ~) 1 verzamelnaam voor snel en frequent railtransport met licht materieel, zoals tram en metro, als alternatief voor treinverbindingen in en tussen grote agglomeraties.
Met vriendelijke groet,
Michiel van Bokhorst

Genootschap Onze Taal In de zomer van 2006 vraagt dit genootschap in het gelijknamige maandblad om een ander woord voor light rail te bedenken. De uiteindelijke winnaar stelt de term sneltram voor en krijgt van de Stichting LOUT (Let Op Uw Taal) een boekenbon van 25 euro.

Stichting Nederlands Deze stichting publiceert in april 2005 de 'Woordenlijst onnodig Engels', '2400 x liever Nederlands'. Voor het zelfstandig naamwoord light rail (door de samenstellers echter aan elkaar geschreven) worden twee Nederlandse versies voorgesteld, als volgt: "lightrail(verbinding) z.nw. tramtrein, sneltram".

Wim Beukenkamp (Rijkswaterstaat/Adviesdienst Verkeer en Vervoer) pleit er voor om de term "sneltram" nieuw leven in te blazen. Verder gaat hij in op de geschiedenis van de term 'light rail' en gunt hij ons een blik in de keuken van wettelijke regimes waaronder Light Rail-toepassingen in de nabije toekomst zullen vallen. Als de nieuwe Spoorwegwet van kracht zal zijn, kunnen spoorwegen met beperkte snelheid opgewaardeerd worden naar gewone spoorweg of juist omgezet in een tramweg.
"De term "light rail" verscheen als eerste in Noord-Amerika eind jaren zeventig, kort daarna gevolgd door het Verenigd Koninkrijk begin jaren tachtig van de vorige eeuw. Reden was dat metro een vlag was, die de lading voor dit soort systemen niet dekte, omdat een metrosysteem zich wereldwijd kenmerkt door een volledig van het overige verkeer afgescheiden baan. Dat hoeft bij stedelijke railsystemen niet altijd het geval te zijn. De tram of trolley werd in de Angelsaksiche landen vereenzelvigd met totaal verouderde trams (in het VK doorgaans dubbeldekkers) uit het begin van de twintigste eeuw, die niet zelden tot het eind van de klassieke trambedrijven in de jaren veertig en vijftig dienst hebben gedaan. Er kleefde derhalve een imago-probleem aan het begrip tram of trolley , althans in de VS, Canada en het VK.
Wettelijk bestaat de term "light rail" in Nederland niet, maar door het inmiddels wereldwijde spraakgebruik wordt deze hier toch gehanteerd in de betekenis van een voorstadsrailbedrijf, geschikt voor integratie met overig wegverkeer. Dat kan zonodig een opgewaardeerde klassieke stadstram of voorstadstram (interlokale tram) omvatten (denk aan de voormalige elektrische interlokale tramnetten in Noord-en Zuid-Holland, bekend onder de naam "Blauwe Tram" en "Gele Tram" en de vroegere elektrische tramlijnen Utrecht-Zeist en Amersfoort-Zeist-Arnhem), maar ook tramexploitatie over hoofdspoor met aangepast materieel.
Op het gevaar af dat dit wederom tot spraakverwarring leidt, moet nog een verder onderscheid gemaakt worden tussen light rail volgens de Spoorwegwet (1875) of de Locaalspoor - en Tramwegwet (1930), en light rail vallend onder het regime van de Wet Personenvervoer (2000) en de Wegenverkeerswet (1990).

Resumerend zijn er voor 'light rail' de volgende wettelijke regimes mogelijk in Nederland:
Hoofdspoorweg (Spoorwegwet regime, Reglement Dienst Hoofd- en lokaalspoorwegen (RDHL), eigen baan, maximale beveiliging en sterk gereguleerde exploitatie).
Lokaalspoorweg (Lokaalspoorwegwet regime, Reglement Dienst Hoofd- en lokaalspoorwegen (RDHL), eigen baan, vereenvoudigde beveiliging en exploitatie).
Stadsspoorweg (Lokaalspoorwegwet regime, Metroreglement, ook wel aangeduid als metro: een geheel van het overige verkeer afgescheiden spoorwegsysteem voor reizigersvervoer in stedelijke gebieden).
Tramweg (Tramwegwet regime, Tramwegreglement, zeer sterk vereenvoudigde beveiliging, kan in de openbare weg gelegen zijn).
Stadstramweg (Wet Personenvervoer 2000, WVW-regime, geen beveiliging noodzakelijk).

Daarom geef ik in overweging voor het light rail met een stadsspoorwegachtig karakter, de enige tijd in zwang geweest zijnde Nederlandse term "sneltram" nieuw leven in te blazen. De overige light rail systemen (in meer of mindere mate geëvolueerde klassieke stadstrams) worden vervolgens aangeduid met "stadstram". Daar waar de term "tram" gebruikt wordt, heeft dit betrekking op beide systemen.
In dat kader moet nog genoemd worden dat in de nieuwe Spoorwegwet op dit punt volledige helderheid gaat ontstaan: alle lokale tramwegen en metro's worden na het van kracht worden van deze wet onder het regime van de Wet Personenvervoer 2000 en de Wegenverkeerswet 1994 (uiteraard niet voor metro's) gebracht. Spoorwegen met beperkte snelheid worden in dat kader ofwel opgewaardeerd naar gewone spoorwegen of omgezet in een lokale tramweg.
Het Metroreglement en het Tramwegreglement zullen daarbij moeten worden aangepast aan artikel 88 van de nieuwe Spoorwegwet, waarbij zij worden herzien in de vorm van een AMvB, analoog aan een AMvB die het RDHL gaat vervangen voor het hoofdspoor."
(20 augustus 2002)

Maurits van den Toorn (Staatscourant, Op de Rails, Tram-Jaarboek) nuanceert de betekenis van het begrip tram en stelt, net als Wim Beukenkamp, voor het weer gewoon over 'sneltrams' te hebben.
'Niet elke light rail is echter een tram'. Maar is elke tram dan wel een light rail, zo kan de tegenvraag luiden? Mijns inziens is het antwoord overigens nee, omdat er nogal wat verschillende vormen van 'tram' bestaan, variërend van de klassieke stadstram op straat tot sneltrams à la de Nieuwegeinlijn. In dit verband: waarom in plaats van de zo langzamerhand wat inflatoire term light rail niet het klassieke sneltram in ere hersteld? Het is natuurlijk wel even wennen om weer een gewoon Nederlands woord te gebruiken (hoewel 'tram' eigenlijk ook Engels is), en het geeft m.i. beter aan waar het om gaat: snel en comfortabel railvervoer op afstanden tot pakweg 30/40 kilometer dat (mede) gebruik maakt van de openbare ruimte. De bekendste en best functionerende light rail-systemen zijn tenslotte ook voortgekomen vanuit trambedrijven (Karlsruhe, Keulen), dan wel opgezet met een sterke tram-component (Saarbrücken, Birmingham, Londen, etc).
Goed voorstel van Maurits. Niettemin lijkt het ons niet verkeerd om trams als Light Rail te beschouwen, juist omdat er verschillende vormen van bestaan, beter gezegd, omdat het fenomeen tram niet eenduidig gedefinieerd kan worden. Zo rijden in Japan heel veel trams, maar kent de Japanse taal geen specifieke aanduiding voor tram.
(18 mei 2001)

Frans Blanker (MuConsult BV) wijst ons op het nieuwe voorbeeld Aken, dat maar weer eens bewijst hoe flexibel en veelzijdig Light Rail kan zijn. De bijdrage van Blanker nuanceert overigens treffend de opmerkingen van spoorwegpublicist Harry Hondius eerder op deze pagina.
Een wellicht interessante ontwikkeling op het gebied van light rail gaat plaatsvinden in Aachen. Zoals je ongetwijfeld weet wordt daar al lange tijd gediscussieerd over de introductie van light rail. In eerste instantie werd gedacht aan een Karlsruher Modell, waarbij diverse bestaande en buiten gebruik gestelde spoorlijnen met elkaar verbonden zouden worden via enkele stadstrajecten. Daarbij was zelfs sprake van een "nieuwe" tramlijn naar Vaals (oude lijn 5!) en Heerlen (via bestaande spoorlijn). VerkehrsConsult Karlsruhe heeft hier in '95 of '96 nog eens een onderzoek naar gedaan. De stokkende besluitvorming leidde uiteindelijk tot uitstel, is dus afstel.
Inmiddels is een nieuw project naar voren gekomen, Euregiobahn geheten. In dit project wordt gebruik gemaakt van het Zwickauer Modell, waarbij dieseltreinen de stad inrijden. Op 1.9.1999 is hiertoe een verdrag getekend tussen de betrokken partijen. De verdere tijdplanning is: 2001: start exploitatie op lijnen Heerlen - Aachen Hbf - Stolberg Hbf - Stolberg-Hammer, voorlopig met 3-delige Talenten van de DB (serie 643.0); 2003: start exploitatie met vleugeltreinen (splitsen en combineren) op de diensten Heerlen / Mönchen-Gladbach / Alsdorf - Herzogenrath (splitsen c.q combineren) - Aachen Hbf - Stolberg Hbf (splitsen c.q. combineren) - Stolberg-Hammer / Weisweiler / Düren; 2005: ingebruikname traject Alsdorf - Aachen Bushof, deels als dieseltramlijn. Voor de exploitatie van dit net zijn 26 tweedelige Talenten besteld (serie 643.1), die zowel voldoen aan de eisen van BOStrab als EBO. Tzt zullen deze de DB-talenten vervangen. De vloerhoogte van de nieuwe Talenten bedraagt 550 mm, zodat op het stadstraject hoge perrons worden aangelegd. Meer info is te vinden op: http://www.avv.de/avv/frameset.html en op http://www.avv.de/avv/euregiobahn/index.html.
Light rail Atlas zal de ontwikkelingen in Aken blijven volgen.
(5 april 2001)

De spoorwegpublicist Harry Hondius (o.a. in Stadtverkehr) verwijt LRA bij te dragen aan de "confusie" over de definites van Light Rail. Volgens Hondius is de LINT41 met een gewicht van 585 kg/m2 "een heel gewoon dieseltje"; hij verwijst bijvoorbeeld naar de Buffel (zware dieseltrein) met slechts een gewicht van 546 kg/m2. Harry Hondius beschouwt van de nieuwe generatie diesel Light Rail alleen de RegioSprinter als echt licht.
Hondius doet wat helaas velen doen, namelijk de Amerikaanse term 'light' letterlijk vertalen als 'licht', in de zin van 'gering gewicht'. Afgezien van het feit dat Light Rail-voertuigen doorgaans aanzienlijk lichter zijn dan spoorwegmaterieel, onder meer omdat hun oppervlakte geringer is, betekent 'light' echter veel meer.
Light Rail staat voor een lichte exploitatie van materieel en baan. Light duidt ook op lichte, overzichtelijke en makkelijk te bedienen voertuigen. Light slaat daarnaast ook op een lichte baan, desgewenst onderdeel van de openbare ruimte, en als het niet moet of kan een baan die geen barrière vormt.
Kortom Light Rail staat voor een lichte, flexibele op rail-gebaseerde OV-techniek. Een techniek waarvan zowel bouw als exploitatie een veel minder zware financiële last betekenen, dan in het geval van de klassieke metro, of vertrouwde spoorweg.
(februari 2001)

Terug naar de top van deze pagina.

Brochure

In de brochure 'Uitweg uit de Spraakverwarring' (Railforum, februari 2010) wordt de volgende definitie gegeven: "Light rail is een railgebonden vorm van openbaar vervoer dat gebruikt wordt op de schaal van de stedelijke regio en de stad. In tegenstelling tot trein en metro is light rail per definitie geschikt om tot op zekere hoogte te integreren in de openbare ruimte en desgewenst te mengen met regulier wegverkeer."
Download 'Uitweg uit de Spraakverwarring' hier...